આ એક ફરજિયાત ઈબાદત છે (માલ-દૌલત ધરાવતા લોકો માટે), જેમાં મુસ્લિમો પોતાના નિશ્ચિત માલ-દૌલતમાંથી નક્કી હિસ્સો ગરીબો અને જરૂરીયાતમંદોને આપીને પોતાના માલને શુદ્ધ કરે છે.
ઝકાત ઇસ્લામના પાંચ સ્તંભોમાં નો એક છે.
📖 કુરઆની આયતો
1) ઝકાત આપવાની ફરજ – (સૂરા અલ-બકારા 2:267) 🔹 يَا أَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓا۟ أَنفِقُوا۟ مِن طَيِّبَٰتِ مَا كَسَبْتُمْ وَمِمَّآ أَخْرَجْنَا لَكُم مِّنَ ٱلْأَرْضِ وَلَا تَيَمَّمُوا۟ ٱلْخَبِيثَ مِنْهُ تُنفِقُونَ وَلَسْتُم بَِٔاخِذِيهِ إِلَّآ أَن تُغْمِضُوا۟ فِيهِ ۚ وَٱعْلَمُوٓا۟ أَنَّ ٱللَّهَ غَنِىٌّ حَمِيدٌ 🔹 “હે ઈમાનવાળાઓ! તમે તમારા હલાલ કમાયેલા માલમાંથી અને જમીનમાંથી જે અમે તમારા માટે ઉગાડ્યું છે, તેમાંથી શ્રેષ્ઠ અને પવિત્ર વસ્તુઓ અલ્લાહની રાહમાં ખર્ચો (દાન) તરીકે આપો. અને નિકૃષ્ટ(રદ્દી/ ખરાબ), નિંદનીય વસ્તુઓ એની રાહ માં ખર્ચવા તરફ ન જાઓ, જે તમે પોતે પણ લઈ શકો તેમ નથી સિવાય એના કે તમે આંખોં મીંચી લો. અને જાણી લો કે અલ્લાહ બેનીયાઝ (બેપરવાહ) અને પ્રશંસનીય છે.”
🔹 સમજૂતી: આ આયત થી સ્પષ્ટ થાય છે કે ઝકાત માટે હંમેશા શ્રેષ્ઠ, પવિત્ર માલ માંથી દાન આપવું જોઈએ. નિકૃષ્ઠ અને ખરાબ, રદ્દી વસ્તુઓને દાન કરવી યોગ્ય નથી.
2) ઝકાત કઈ કેટેગરીના લોકો માટે છે – (સૂરા અત-તૌબા 9:60) 🔹 إِنَّمَا ٱلصَّدَقَٰتُ لِلْفُقَرَاءِ وَٱلْمَسَٰكِينِ وَٱلْعَٰمِلِينَ عَلَيْهَا وَٱلْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَفِى ٱلرِّقَابِ وَٱلْغَٰرِمِينَ وَفِى سَبِيلِ ٱللَّهِ وَٱبْنِ ٱلسَّبِيلِ ۖ فَرِيضَةً مِّنَ ٱللَّهِ ۗ وَٱللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ 🔹 “ખરેખર, (ઝકાત) ફક્ત ગરીબો, મિસ્કીન, તેઓ જેમણે તે એકત્રિત કરવી હોય, જેના દિલને હળવું (ઇસ્લામ તરફ) કરવાનો પ્રયત્ન થાય, ગુલામો, કરજદાર અને અલ્લાહની રાહમાં તથા મુસાફરો માટે છે. આ તમામ માટે આ ફરજ નક્કી કરાઈ છે, અને અલ્લાહ બધું જાણનાર અને હિકમતવાળો છે.”
🔹 સમજૂતી: આ આયત ઝકાત આપવાના 8 નિર્ધારિત વર્ગ ને વ્યાખ્યાયિત કરે છે, જેની સાચી જરૂરત ધરાવતા લોકોને જ આ દાન આપવું જોઈએ.
3) ઝકાત ન આપવાનો અંજામ – (સૂરા અત-તૌબા 9:34-35) 🔹 وَٱلَّذِينَ يَكْنِزُونَ ٱلذَّهَبَ وَٱلْفِضَّةَ وَلَا يُنفِقُونَهَا فِى سَبِيلِ ٱللَّهِ فَبَشِّرْهُم بِعَذَابٍ أَلِيمٍ يَوْمَ يُحْمَىٰ عَلَيْهَا فِى نَارِ جَهَنَّمَ فَتُكْوَىٰ بِهَا جِبَاهُهُمْ وَجُنُوبُهُمْ وَظُهُورُهُمْ هَٰذَا مَا كَنَزْتُمْ لِأَنفُسِكُمْ فَذُوقُوا۟ مَا كُنتُمْ تَكْنِزُونَ 🔹 “અને જે લોકો સોનાં-ચાંદી એકઠું કરે છે અને એને અલ્લાહની રાહમાં ખર્ચતા નથી, તેમના માટે દુઃખદાયક અજાબની શુભસૂચના છે. જે દિવસે એ (સોનાં-ચાંદી) જ્હન્નમમાં ગરમ કરવામાં આવશે અને તેમને માથા, ચેહરા અને પીઠ પર દાગી દેવામાં આવશે, અને કહ્યું જશે: ‘આ તે (માલ) છે, જે તમે તમારા માટે એકઠું કર્યું હતું; હવે તેની મઝા ચાખો’.”
🔹 સમજૂતી: આ આયત ચેતવણી આપે છે કે જો કોઇએ ઝકાત ન આપી અને માત્ર સંપત્તિ એકઠી કરવી પસંદ કરી, તો તેનુ અંતિમ પરિણામ ખૂબ જ કઠિન હશે.
🌿 રસૂલુલ્લાહ ﷺ કહ્યું: “અલ્લાહ તઆલાએ માલદારો પર તેમના માલમાંથી જેટલું ઝકાત ફરજ કરેલું છે, તે ગરીબોને પૂરતું હોય. જો ગરીબ ભૂખ્યા અને નંગા રહે, તો તે માલદાર જ જવાબદાર ગણાશે. કિયામતના દિવસે, અલ્લાહ તેમને સખત સજા આપશે.”
2) ઝકાત ન આપવાનો અંજામ – (સહિહ મુસ્લિમ #987)
🌿 રસૂલુલ્લાહ ﷺ કહ્યું: “જે વ્યક્તિ પોતાના માલની ઝકાત નહીં આપે, તેના માટે કિયામતના દિવસે તેનું માલ એક વિશાળ ઝેરી સાપના રૂપમાં તેની ગળાફાંસ કરાવશે.”
3) ઝકાત આપવાથી બરકત અને શુદ્ધિ મળે – (સહિહ બુખારી #1403)
🌿 રસૂલુલ્લાહ ﷺ કહ્યું: “ઝકાત કોઈનું માલ ઘટાડતું નથી, પરંતુ અલ્લાહ તેના માલમાં બરકત આપે છે.”
4) ઝકાતનું વિતરણ – (સુનન અબી દાવદ #1663)
🌿 રસૂલુલ્લાહ ﷺ કહ્યું: “ઝકાત સૌથી પહેલાં તમારા પરિવારજનો, નજીકના સંબંધીઓ અને ગરીબોને આપવી જોઈએ, જેથી તમારા સંબંધો મજબૂત અને સમૃદ્ધ બની રહે.”
5) ઝકાત અને દુઆ – (સુનન તિર્મિઝી #661)
🌿 રસૂલુલ્લાહ ﷺ ઝકાત એકત્ર કરતી વખતે કહ્યું: “ઓ અલ્લાહ! જે વ્યક્તિ ઝકાત આપે, તેના માલમાં બરકત આપ અને તેના ગુનાહો ને માફ કરી દે.”
6) ઝકાત અને દિલની સફાઈ – (સહિહ ઇબ્ન હિબ્બાન #3264)
🌿 રસૂલુલ્લાહ ﷺ કહ્યું: “ઝકાત એ તમારા માલનું શુદ્ધીકરણ છે; તે તમારા દિલમાંથી લાલચ અને દૂર્લક્ષ્યતાને દૂર કરે છે.”
7) ઝકાતનો હિસાબ – (મુવત્તા ઈમામ માલિક #595)
🌿 રસૂલુલ્લાહ ﷺ કહ્યું: “કિયામતના દિવસે દરેક વ્યક્તિને તેના માલ-દૌલત માટે હિસાબ આપવા માટે ઉભો કરવામાં આવશે. જો તેણે તેની ઝકાત અદા કરી હોય, તો એ તેને રક્ષણ આપશે.”
8) ઝકાત એ પાકીઝગી છે – (સુનન અહમદ #20782)
🌿 રસૂલુલ્લાહ ﷺ કહ્યું: “તમારા માલમાંથી એક ભાગ ગરીબોને આપો, કેમ કે એ તમારું પવિત્ર અને એકીકૃત કરવાનું માધ્યમ છે.”
📌 સબક આ આયતો અને હદીસો પરથી સ્પષ્ટ થાય છે કે: ✅ ઝકાત ફક્ત ફરજિયાત ઈબાદત નથી, પણ તે આપણું માલ, દિલ અને સંબંધોને શુદ્ધ, મજબૂત અને બરકતભર્યું બનાવે છે.
✅ ઝકાત આપવાથી ન માત્ર ગરીબોને રાહત મળે છે, પરંતુ આપનાર માટે પણ અલ્લાહ તરફથી બરકત અને ઇનામ મળે છે.
✅ ઝકાત ન આપવાથી કિયામતના દિવસે દુઃખદાયક પરિણામ ભોગવવુ પડશે.
✦ આ રીતે, ઝકાત આપવાનું સકારાત્મક પ્રભાવ આપણને આધ્યાત્મિક રીતે સમૃદ્ધ બનાવે છે અને સામાજિક ન્યાયમાં યોગદાન આપે છે.
